15 رمضان میلاد امام حسن مجتبی علیه السلام

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد حسن مجتبی نقش دومین امام شیعیان نام حسن مجتبی کنیه ابومحمّدابامحمّد لقب(ها)
المجتبیسید الشباب اهل الجنهالزکیالتقیالسید السبط زادروز ۱۵ رمضان سال سوم پس از هجرت زادگاه مدینه درگذشت ۷ یا ۲۸ صفر سال ۵۰ پس از هجرت مدفن قبرستان بقیع، مدینه پدر علی مادر فاطمه زهرا همسر(ان) جعده فرزند(ان) قاسم بن حسن، عبدالله بن حسن طول عمر
پیش از امامت ۳۷ سال(سال ۳ تا ۴۰ پس ازهجرت) دوران امامت ۱۰ سال(سال ۴۰ تا ۵۰ پس ازهجرت)
الــلــهمحمد • علی • فاطمه • حسن • حسینسجاد • باقر • صادقکاظم • رضا • جواد • هادیعسکری • مهدی سن بن علی المجتبی (نام کامل به عربی:الحسن بن علی بن أبی طالب الهاشمی القرشی)، پسر علی بن ابی طالب (امامنخست شیعیان) و فاطمه دختر محمّد، امام دوم شیعیان است. وی مکنّی به ابومحمد و ملقب به مجتبی از اهل بیت و نیز پنج تن آل عبابه شمار می‌آید. از دیدگاه اهل سنت، او پنجمین و آخرین خلیفه از خلفای راشدین محسوب می‌شود.
حسن بن علی در پانزدهم رمضان، در سال سوم هجری زاده شد و پس از پدر به امامت (در دیدگاه شیعیان) و خلافت (از دیدگاه اهل سنت) مشغول شد؛ ولی پس از مدت کوتاهی به صلح با معاویه بن ابوسفیان تن داد[۱] حسن بن علی به دست همسرش جعده دختراشعث بن قیس کندی مسموم شد و سرانجام در هفتم صفر سال ۵۰ هجری (بنابر قولی ۲۸۸ صفر) درگذشت.
  محتویات   [نهفتن]  ۱زندگی تا پیش از خلافت ۱.۱سیمای حسن بن علی ۱.۲کودکی ۱.۳رویداد مباهله ۱.۴آیه تطهیر ۱.۵اعتراض به خلفا در کودکی ۱.۶دوران نوجوانی ۱.۷اعتراض به تعبید ابوذر غفاری ۱.۸در زمان خلافت علی ابن ابی طالب ۱.۹جنگ جمل ۱.۱۰جنگ صفین ۲خلافت حسن بن علی ۲.۱حادثه ترور علی ابن ابی طالب و خلافت حسن بن علی ۲.۲هجوم سپاه معاویه به عراق پس از حادثه ترور علی ابن ابی طالب ۲.۳پیشنهاد معاویه به عبیدالله بن عباس و قیس بن سعد ۲.۴شورش در سپاه حسن بن علی در راه مدائن ۲.۵ترور نافرجام حسن بن علی در مدائن ۳صلح حسن بن علی با معاویه ۳.۱خطبه حسن بن علی در مواجه با پیشنهاد صلح معاویه ۳.۲مفاد صلح نامه حسن بن علی و معاویه ۳.۳حرکت حسن بن علی و اهل بیت پیامبر به سوی مدینه ۳.۴نقض صلحنامه از طرف معاویه ۴قتل حسن بن علی ۴.۱تاریخ قتل ۴.۲خوشحالی معاویه از قتل حسن بن علی ۴.۳درگیری در مراسم خاکسپاری حسن بن علی ۴.۴مدت امامت بر شیعیان ۴.۴.۱بارگاه ۵اسامی تعدادی از همسران ۶فرزندان ۶.۱پسران ۶.۲دختران ۷جستارهای وابسته ۸پانویس ۹منابع ۱۰پیوند به بیرون
  زندگی تا پیش از خلافت
حسن فرزند علی و فاطمه دختر محمد در ۱۵ رمضان (ماه تولد مورد اختلاف است[۱]) سال سوم هجری قمری در مدینهبدنیا آمد. محمد بن عبدالله که پدربزرگ حسن بود نام او را پس از هفت روز از ولادتش انتخاب کرد.
حسین نامی ست برگرفته از حسن و از پیامبر اسلام نقل شده که من نام پسران فاطمه را به نامهای پسران هارون (برادر  موسی نبی) که شبّر و شبیر و مبشر (حسن، حسین و محسن) است نام نهاده‌ام، این نام پیش از اسلام نزد قریش رایج نبوده است.[۲] بنابر نقل برخی منابع نام حسن را پیامبر اسلام انتخاب کرده است و بر اساس برخی منابع دیگر نام وی از  اسامی ای است که بر اساس الهام الهی است. گفته شده است که پیش از تولد امام حسن، علی پدر وی نام‌های حمزه و حرب را برای وی انتخاب کرده بود اما ابن بابویه بر این باور است که علی هیچ‌گاه از محمد در نام گذاری فرزندانش پیشی نگرفته است و فقط نام «حرب» را در پاسخ به نام دلخواه از جانب محمد بیان کرده است.[۳]
پیامبر اسلام به خاطر تولد حسن، گوسفندی قربانی نمود و گوشتش را میان فقرا تقسیم نمود. همچنین در هنگام تولد حسن و حسین، موهای سرش را تراشید و معادل وزن موی او را نقره گرفت و آنرا بین مستمندان صدقه داد.[۴] کنیه او  ابومحمد است و او را با القابی چون مجتبی، تقی، زکی، سید، سبط، سبط اکبر می‌خوانند. نزد شیعیان کنیه وی ابوالقاسم ذکر شده است. وی همچنین دارای القاب مشترکی با حسین، همچون سبط رسول‌الله، ریحانه نبی الله، سید شباب اهل الجنه، قوه العین البتول، عالم، ملهم الحق و قائدالخلق است. مشهورترین لقبی که به وی داده شده است تقی بوده و والاترین آن‌ها واژه سید بوده است.[۵] سیمای حسن بن علی
دربارهٔ چهره و قامت او گفته‌اند که بسیار شبیه پیامبر اسلام بوده بصورتی که روزی ابو بکر خلیفه اول اهل سنت از کنار  حسن بن علی که خردسال بود می‌گذشت او را برداشت و بر دوش خود نهاد و گفت: پدرم فدایت باد که شبیه پیامبر هستی و شبیه علی نیستی[۶][۷][۸] کودکی یک نقاشی متعلق به سده نوزدهم که علی بن ابیطالب را در کنار دو فرزندش حسن و حسین ترسیم  کرده‌است.
حسن بن علی هفت سال پیامبر اسلام را درک کرده است، از پیامبر اسلام در مورد او جملاتی وجود دارد و همچنین پیامبر به او در کودکی آداب و ادعیه اسلامی می‌آموخته[۹]
زبیر بن عوام نقل می‌کند که: بین صحابه بحث بوده که چه کسی شبیه‌ترین افراد به پیامبر اسلام است عبدالله بن زبیر پیش ما آمد و گفت: من برای  شما می‌گویم که چه کسی از اهل بیت پیامبر به او شبیه تر و در نظر او محبوب‌تر بود. او حسن بن علی بود، خود می‌دیدم در حالی که پیامبر در سجده بود حسن می‌آمد بر دوش یا گردن آن حضرت سوار می‌شد و پیامبر او را فرود نمی‌آورد تا خود پیاده شود.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]
ابوهریره گوید: با پیامبر اسلام در مسجد نشسته بودیم که در این هنگام حسن شتابان آمد و بر دامن پیامبر نشست و پیامبر فرمود: پروردگارا! من او را دوست می‌دارم او را دوست بدار، و هر که او را دوست می‌دارد، دوست بدار[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]
ابو هریره در حدیث دیگری گفته است: از پیامبر اسلام شنیدم که می‌فرمود هر که حسن و حسین را دوست بدارد مرا دوست می‌دارد و هر که آن دو را دشمن بدارد مرا دشمن داشته است[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]
پیامبر اسلام در سخنی گفته است: این حسن و حسین سرور جوانان بهشت اند[۲۲][۲۳][۲۴] رویداد مباهله
در رویداد مباهله که در قرآن[۲۵] به پیامبر اسلام امر شد تا کسانی که برای او عزیز هستند از جمله پسران خودش را برای مباهله با مسیحیان نجران ببرد محمد بن عبدالله حسن و حسین که در سن کودکی بودند را برای مباهله همراه خود برد[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵] به همین خاطر نزد مسلمانان حسن و حسین با عنوان پسران رسول خدا نیز  شناخته می‌شوند آیه تطهیر
آیه تطهیر بخشی از آیه ۳۳ سوره احزاب است که در دوران کودکی حسن نازل شد و در آن گفته شده هرگونه گناه و ناپاکی از اهل بیت پیامبر دور شده، شیعیان مصداق اهل بیت را علی ابن ابی طالب، فاطمه زهرا، حسن و حسین بن علی می‌دادند،[۳۶] اهل سنت معتقدند علاوه براین زنان و بعضی صحابه پیامبر نیز مصداق آیه هستند[۳۷] اعتراض به خلفا در کودکی
گزارش‌هایی دربارهٔ اعتراض حسن بن علی به خلفای سه‌گانه وجود دارد. سیوطی دانشمند و مفسر سنی در تاریخ الخلفاء آورده است: روزی حسن بن علی در سنین کودکی بر ابوبکر وارد شد؛ در حالی که وی بر فراز منبر سخن می‌گفت. حسن بر او بانگ زد و با اعتراض بدو گفت: از منبر پدرم پایین بیا. ابوبکر در پاسخ گفت: به خدا راست گفتی، این منبر پدر توست نه پدر من[۳۸] دوران نوجوانی
بلاذری از مورخین عرب در کتابش فتوح البلدان به ذکر کسانی که در فتوحات ایران حضور داشتند می‌پردازد، از بعضی به صراحت نام می‌برد اما در مورد حضور حسن و حسین به صراحت اظهار نظر نمی‌کند و می‌نویسد "گفته شده"در این جنگها حسن و حسین بن علی نیز حضور داشتند[۳۹]
طبری نیز در کتاب تاریخش بنقل از عمر بن شبة، حاضرین در فتوحات ایران و نبرد طبرستان را نقل می‌کند و نامی از  حسن و حسین نمی‌برد اما در جای دیگری در این کتاب و باز به نقل از عمر بن شبة نام حسن و حسین را در زمره حاضران نبرد طبرستان بیان می‌کند، احتمالاً این اختلاف بیان باعث تردید مورخین دیگر مانند بلاذری شده و با صراحت در مورد حضور داشتن حسن و حسین قضاوت نکردند[۴۰][۴۱] اعتراض به تعبید ابوذر غفاری
زمانی که عثمان بن عفان، ابوذر صحابه پیامبر اسلام را به ربذه تبعید کرد دستور داد کسی او را مشایعت نکند و با او سخن نگوید، و امر کرد مروان بن حکم او را از مدینه بیرون کند. به همین دلیل، هنگامی که ابوذر از مدینه بیرون می‌شد کسی جرئت همراهی او را نداشت؛ با این حال، علی بن ابی طالب و برادرش، عقیل و حسن و حسین و عمار یاسر او را بدرقه کردند[۴۲][۴۳] در زمان خلافت علی ابن ابی طالب
بعد از کشته شدن خلیفه سوم و با روی آوردن مردم به سوی علی ابن ابی طالب، حسن بن علی نیز در این دوران نقش سیاسی و نظامی ایفا می‌کرد.
وقتی که علی ابن ابی طالب جهت امامت جمعه بعلت بیماری یا علل دیگری حاضر نمی‌شد حسن بن علی را جهت امامت می‌فرستاد و حسن بن علی در خطبه‌ها به بیان فضائل اهل بیت پیامبر می‌پرداخت، در یکی از این خطبه‌ها حسن بن علی می‌گوید: خدا هر پیامبری را مبعوث کرد برایش آل و اهل بیتی مقرر کرد. به خدایی که محمد را بحق به پیمبری مبعوث کرد، هیچ‌کس در حق ما اهل بیت نقصانی نیاورد مگر خدا همانند آنرا از عمل وی نقصان دهد، و حادثه‌ای بر ضد ما رخ ندهد مگر آنکه سر انجام کار بنفع ما باشد و بزودی خبر آنرا خواهید دانست؛ و در خطبه دیگری می‌گوید: ما اهل بیت پیامبر اسلام یکی از دو وزنه و ثقلی هستیم که پیامبر به ارث گذاشت وزنه دیگر کتاب خداست که شرح همه چیز در آن هست و باطل در آن راه ندارد و در همهٔ امور اعتماد به کتاب خداست و ما اهل بیت از تأویل آن بی‌خبر نیستیم بلکه حقایق آنرا به می‌دانیم. پس از ما اهل بیت اطاعت کنید که اطاعت ما واجب است و اطاعت مان قرین اطاعت خدا و پیغمبر است.[۴۴] جنگ جمل
نوشتار اصلی:نبرد جمل
هنگامی که ابوموسی اشعری فرماندار کوفه با فرستادگان علی بن ابی طالب برای مقابله با شورش داخلی (برپاکنندگان جنگ جمل) همکاری نکرد، علی ابن ابی طالب فرزند خود حسن را به همراه عمار یاسر با نامه‌ای به کوفه اعزام کرد. حسن بن علی با سخنرانی خود در مسجد کوفه توانست حدود ده هزار نفر را به میدان جنگ علیه شورشیان بکشاند.[۴۵][۴۶]
حسن بن علی قبل از جنگ جمل سخنرانی کرد و مردم را به جنگ با شورشیان تهییج کرد و علی ابن ابی طالب وی را در این جنگ به فرماندهی (سمت راست) سپاه گمارده بود[۴۷] جنگ صفین
نوشتار اصلی:نبرد صفین
حسن و حسین فرزندان فاطمه دختر پیامبر اسلام و محمد فرزند خوله از قبیله بنی‌حنیفه در این جنگ حضور داشتند
علی ابن ابی طالب از بخطر انداختن جان حسن و حسین در این جنگ خودداری می‌کرد و دلیل آنرا حفظ نسل پیامبر اسلام که از حسن و حسین نشات می‌گرفت عنوان می‌کرد[۴۸]
با این حال حسن و حسین در این جنگ دوشادوش علی حضور داشتند و خود را سپر او قرار می‌دادند و در حمله به سپاه معاویه نقش مؤثر داشتند[۴۹]
زید بن وهب می‌گوید: خودم نگریستم و علی ابن ابی طالب را دیدم که پسرانش حسن و حسین و محمد همراه اویند و سوی سپاه معاویه حرکت می‌کند و تیرها از روی دوش و کنار گوش او پیاپی می‌گذشت و فرزندانش او را با جان خود حمایت می‌کردند[۵۰] خلافت حسن بن علی حادثه ترور علی ابن ابی طالب و خلافت حسن بن علی
پس از اینکه ابن ملجم مرادی از خوارج و از قبیله مرادی در شب نوزدهم رمضان سال چهلم هجری در مسجد کوفه اقدام به ترور علی ابن ابی طالب کرد، علی پسر ارشدش حسن را بعنوان وصی خود برگزید و به او وصیت‌هایی کرد از جمله اینکه بعنوان قصاص یک ضربت بیشتر به ابن ملجم نزند[۵۱]
حسن بن علی پس از قتل علی ابن ابی طالب بر پیکر پدرش نماز گذارد و مخفیانه و شبانه او را دفن کردند (تا مخالفان او به مزار او جسارت نکنند)[۵۲]
حسن بن علی بعد از فراغت از تشییع علی ابن ابی طالب در مسجد کوفه در حالی که عمامه و ردای سیاه پوشیده بود برای اهل کوفه خطبه خواند و مردم را به بیعت با خود فراخواند[۵۳][۵۴] هجوم سپاه معاویه به عراق پس از حادثه ترور علی ابن ابی طالب
زمانیکه خبر به معاویه رسید با سپاهی راهی موصل شد و سپاهی را به فرماندهی ابن عامر به الانبار فرستاد تا مدائن را تصرف کند، حسن بن علی که در کوفه بود خود برای مقابله با ابن عامر با لشکری رهسپار مدائن شد و لشکر دوازده هزار نفره‌ای جداگانه به فرماندهی عبیدالله بن عباس و قیس بن سعد را جهت مقابله با سپاه معاویه حرکت داد[۵۵][۵۶] پیشنهاد معاویه به عبیدالله بن عباس و قیس بن سعد
معاویه یک میلیون درهم نزد قیس بن سعد فرستاد تا قیس معاویه را همراهی یا ترک مخاصمه کند اما قیس از پذیرفتن پیشنهاد معاویه امتناع کرد، گفته می‌شود که همین  پیشنهاد را به عبیدالله بن عباس نیز داد و عبیدالله به همراه هشت هزار نفر پیشنهاد یک میلیون درهمی معاویه را پذیرفت و سپاه را ترک کرد و قیس را به همراه چهار هزار نفر رها کرد در همین حال در سپاه قیس شایع شده بود که حسن بن علی با معاویه صلح کرده است.[۵۷][۵۸] شورش در سپاه حسن بن علی در راه مدائن
چون حسن بن علی با لشکرش در مدائن حاضر شد در میان لشکر شایع شد که قیس بن سعد کشته شده، اهل کوفه که در سپاه حسن بن علی بودند به هیجان آمدند و صفوف درهم ریخت و به خیمه‌های حسن حمله کردند و دست به غارت بردند تا آنجا که عده‌ای از سپاه حسن بن علی فرشی را که وی بر روی آن ایستاده بود، از زیر پایش کشیدند و عبایش از از تنش ربودند و غارتش کردند[۵۹][۶۰][۶۱] بنابر گفته یعقوبی شایعات در سپاه قیس و سپاه حسن بن علی حیله معاویه بوده[۶۲] ترور نافرجام حسن بن علی در مدائن
در میانه شورش در سپاه حسن بن علی شخصی از خوارج بنام جراح بن قبیصه که از بنی اسد بود در جای تاریکی در ساباط کمین کرد تا زمانی حسن بن علی مقابل او  رسید خنجری در ران حسن بن علی فروبرد، یاران حسن به حمله کردند و او را کشتند. حسن با زخم سنگین به مداین رفت و در خانه‌ای که معروف به قصر سپید بود مستقر شد و به درمان پرداخت و بهبود یافت[۶۰][۶۳] صلح حسن بن علی با معاویه خطبه حسن بن علی در مواجه با پیشنهاد صلح معاویه
ابن اثیر مورخ اهل سنت می‌گوید که حسن بن علی پس از آنچه بر او و سپاهش گذشت در مواجه با پیشنهاد صلح معاویه خطبه‌ای ایراد کرد و گفت: پس از حمد و ثنا. بخدا شک و تردید ما را از جهاد با اهل شام بازنداشته و از دشمنی آنان هم پشیمان نیستیم. ما با اهل شام با تندرستی و سلامت نفس و بردباری نبرد می‌کردیم (اما) بعد از آن، سلامت (لشکر) با عداوت و شکیبائی اش با جزع و ملال مخلوط شد. شما هنگامی که سوی صفین لشکر کشیدید. دین شما بر دنیایتان مقدم بود ولی (اکنون) دنیای شما بر دین تان مقدم شده اکنون شما در حالی هستید که از دو کُشته متاثرید. یکی صفین که بر کشته شدگانش زاری می‌کنید و دیگری نهروان که بخاطر کشته شدگانش کمر به انتقام بسته بودید. مویه کنندگان صفین منتقم شدند و منتقمان نهروان سست! معاویه ما را بکاری دعوت کرده که در آن کار عزت و سرافرازی نخواهد بود دور از انصاف است. اگر شما خواهان مرگ (جهاد) باشید ما پیشنهاد و دعوت او را نمی‌پذیریم و او را نزد خداوند با شمشیر محاکمه خواهیم کرد و اگر دنیا را بخواهید ما پیشنهاد او را قبول خواهیم کرد
مردم از هر طرف فریاد زدند. باقی باقی بگذار (پیشنهاد معاویه را بپذیر) پس از آن حسن بن علی صلح نامه را امضا کرد[۶۴]
و از خطبه‌های حسن بن علی پس از صلح بود که: ای مردم همانا خدا شما را بواسطه اولین ما (اهل بیت) هدایت کرد و خونهای شما را بواسطه دیگری از ما (یکی دیگر از اهل بیت) حفظ کرد و من اکنون با معاویه سازش نمودم- و شاید این برای شما آزمایش و عبرتی باشد و شاید مهلت و بهره‌ای تا زمانی که پایان می‌پذیرد[۶۵][۶۶] مفاد صلح نامه حسن بن علی و معاویه
معاویه نامه سفیدی را همراه با نشان مهر خودش (تأیید بی چون چرا) در پای آن برای حسن بن علی فرستاد تا او شروط خودش رو در آن بنویسد، حسن بن علی نوشت.
بسم الله الرحمن الرحیم
این شروط حسن بن علی ست برای معاویه بن ابی سفیان، حکومت بر مسلمین بنابر کتاب خدا ، سنت پیامبر و سیرهٔ خلفایی که صالح هستند! معاویه حق ندارد پس از خود ولیعهد انتخاب کند و امر بایستی بعهده شورایی از مسلمین باشد مردم و مخالفان معاویه باید در جان‌ها و اموال شان ایمن باشند معاویه نبایستی علیه حسن بن علی در خلوت یا جلوت توطئه چینی کند معاویه نبایستی هیچ‌یک از صحابه پیامبر خدا را تهدید کند[۶۷] حرکت حسن بن علی و اهل بیت پیامبر به سوی مدینه
پس از صلح بین حسن بن علی و معاویه حسن بن علی میان مردم این خطبه را خواند: ای مردم عراق! سه چیز از شما باعث بیزاری من شد: پدرم را کشتید، به خودم ضربت زدید و هنگامه جنگ غارتم کردید.
سپس حسن و حسین و عبدالله بن جعفر به کوفه بازگشتند و حسن بن علی در مسجد کوفه این خطبه‌ها را خواند: ای مردم کوفه در مورد همسایگان و مهمانان خودتان و اهل بیت پیامبرتان، که خدا هرگونه ناپاکی و گناه را از آنان زدوده از خدا بترسید
مردم کوفه شروع به گریه کردند و سپس حسن بن علی و اهل بیت پیامبر به سوی مدینه رفتند[۶۸] نقض صلحنامه از طرف معاویه
علیرغم عهد مذکور معاویه یزید را بعنوان ولیعهد خود منصوب کرد، حجربن عدی که از صحابه پیامبر اسلام بود به دستور او بقتل رسید، مخالفین معاویه سرکوب و حسن بن  علی با دسیسه معاویه به قتل رسید قتل حسن بن علی آرامگاه چهار امام شیعه پیش از تخریب در سال ۱۳۰۶ خورشیدی   جلو فاطمه بنت اسد، چهار قبر پشت آن راست به چپ حسن مجتبی، علی بن حسین، محمد باقر وجعفر صادق و تکی سمت راست عباس عموی پیامبر تاریخ قتل
در باب تاریخ قتل وی و نیز سن وی در میان منابع، اتفاق نظری دیده نمی‌شود. قول مشهور آن است که ایشان در ۲۸ صفر سال ۵۰ به قتل رسیده‌اند. ماه‌های قتل وی صفر یا ربیع‌الاول ذکر شده‌اند. ذهبی معتقد است که ایشان در هنگام قتل ۵۸ ساله نبوده‌اند.[۶۹] از جمله همسران حسن بن علی، جعده دختر اشعث بن قیس کندی بود که گفته شده  بخاطر پیشنهاد صد هزار درهمی معاویه حسن بن علی را مسموم کرد، حسن بن علی بارها مسموم شده بود اما از مرگ رسته بود[۷۰] اما در آخرین مورد که بدست همسرش جعده و در سال ۵۱۱ هجری قمری اتفاق افتاد به قتل رسید[۷۱][۷۲] خوشحالی معاویه از قتل حسن بن علی
استاندار مدینه که گمارده شده توسط معاویه بود مرتباً اخبار حسن بن علی را به معاویه ارسال می‌کرد وقتی که حسن از دنیا رفت، معاویه از این واقعه آگاه و بسیار خوشحال شد، تا جایی که سجده شکر به جای آورد، آنان نیز که با وی بودند همچون او سجده شکر به جای آوردند[۷۳] درگیری در مراسم خاکسپاری حسن بن علی
حسن وصیت کرده بود که در مسجدالنبی و در کنار قبر پدربزرگش محمد به خاک سپرده شود.[۱] سعید بن عاص فرماندار اموی مدینه در این موضوع مداخله نکرد[۴] اما عایشه و مروان بن حکم (که در آن زمان از امارت مدینه عزل شده بود[۴]) توافق کردند که مانع شوند حسین این کار را انجام دهد (بعضی منابع حاکی از رضایت عایشه و سرسختی مروان هستند)[۱] مروان قسم یاد کرد که به علت دفن کردن عثمان در بقیع نخواهد گذاشت حسن در کنار  محمد دفن شود. حسین به اتحادیه قریش (حلف الفضول) شکایت کرد و خواستار احقاق حقوق بنی هاشم در برابر بنی امیه گردید،[۴] بنی هاشم و بعضی از صحابه پیامبر مانند ابوهریره اصرار داشتند که پیامبر در مورد حسن بن علی  گفتارهای زیادی دارد و پیامبر اسلام گفته حسن و حسین سرور جوانان بهشت اند و شایسته است که حسن بن علی بنابر وصیتش کنار پیامبر اسلام دفن شود اما مروان بن حکم به ابوهریره اتهام جعل احادیث زد و گفت او احادیث سست زیاد می‌گوید، وقتی که ابوسعید خدری وارد بحث شد و گفتار ابوهریره را تأیید کرد مروان بن حکم احادیث او را هم رد کرد، زمانی که درگیری بالا گرفت عایشه وارد شد و گفت مزار پیامبر در خانه من قرار دارد و من اجازه نمی‌دهم احدی در خانه‌ام دفن شود، حتی نسبت به دفن خلیفه دوم در آنجا هم اکراه داشتم چه برسد به فرزندان علی ابن ابی طالب که نزد ما پسندیده هم نیستند![۷۴][۷۵]
چیزی نمانده بود که بر سر این مسئله لشکرکشی آغاز شود. حسن وصیت کرده بود که در صورت مخالفت دیگران، می‌تواند در بقیع دفن شود. ابوهریره و محمد حنفیه و دیگران،[۴] حسین را متقاعد کردند که بهترین کار دفن حسن در بقیع است.[۱] ابن شهر آشوب از دانشمندان شیعه به نقل از زمشخری از دانشمندان و علمای اهل سنت می‌نویسد که در جریان این درگیری دو طرف زره به تن کردند و شمشیر بدست گرفتند و تیرهایی هم پرتاب شد که بعضی به تابوت حسن بن علی اصابت کرد[۷۶]
معاویه به خاطر پافشاری مروان در عدم دفن حسن در کنار محمد، به وی حکم امارت دوباره مدینه را اعطا کرد.[۴] مدت امامت بر شیعیان
۱۰ سال (۴۱–۵۰ هجری قمری) که شش یا هشت ماه خلیفه بود. بارگاه
ابن بطوطه جهانگرد شهیر الجزایری که در قرن هشتم هجری و زمان سلطه بنی عباس به اماکن مختلف سفر کرده در سفرش به مدینه از وجود گنبد و بارگاه بر مزار حسن بن  علی خبر داده و آنرا اینچنین توصیف کرده:
"مقبره دیگر که در بقیع وجود دارد مقبره عباس عموی پیامبر و حسن بن علی ابن ابی طالب است که گنبد بلند و استواری دارد، این مقبره دست راست دروازه بقیع قرار دارد و  سر حسن بن علی پایین پای عباس عموی پیامبر قرار دارد و هردو مزار بزرگ که قدری هم از سطح زمین بلندتر است دارند و روی آن تخت چوبهایی که با مهارت زیاد بوسیله صفحات برنجی تصریع شده وجود دارد[۷۷]
مقابر و بارگاه‌های بقیع از صده‌ها پیش تا به قدرت رسیدن وهابیت و حکومت آل سعود در عربستان وجود داشت و پس از آن وهابی‌ها بنابر فتوی محمد بن عبدالوهاب که قائل  به شرک بودن زیارت قبور صلحا و پیامبران بود آنها را منهدم کرد. اسامی تعدادی از همسران برای اثبات‌پذیری کامل این بخش به منابع بیشتری نیاز است یا منابع ارایه‌شده به‌درستی ارجاع داده نشده‌اند. لطفاً با توجه به شیوهٔ ویکی‌پدیا برای ارجاع به منابع با ارایهٔ منابع معتبر این بخش از مقاله را بهبود بخشید. مطالب بی‌منبع در آیندهمردود و حذف خواهندشد. ام بشیر دختر ابومسعود انصاری، مادر زید و ام‌الحسن و ام‌الحسین خوله دختر منظور بن ریان، مادر حسن مثنی ام‌الحق دختر طلحة بن عبیدالله، مادر حسین اترم، طلحه فاطمه ام کلثوم دختر فضل بن عباس بن عبدالمطلب کنیزی به نام نفیله، مادر عمرو، قاسم و عبدالله که هر سه در کربلا در کنار حسین کشته شدند زینب دختر یسبع بن عبدالله بجلی، زنی از بنی ثقیف کنیزی به نام صافیه، مادر عبدالرحمن. عبدالرحمن با حسین از مدینه تا مکه همراه بود که با لباس احرام در ابواء از دنیا رفت و نتوانست در کربلا حاضر شود. جعده دختر اشعث بن قیس کندی که به اعتقاد شیعه قاتل حسن است.[۷۸] فرزندان  
ندانش را پانزده تن می‌شمارند: پسران زید حسن مثنی عمر بن حسن (کشته‌شده در کربلا) ابوبکر بن حسن (کشته‌شده در کربلا) قاسم بن حسن (کشته‌شده در کربلا) عبدالله بن حسن (کشته‌شده در کربلا) بشر بن حسن (کشته‌شده در کربلا) عبدالرحمن حسین ملقب به اثرم طلحه دختران
دختران حسن مجتبی را یک یا ۵ یا ۷ نفر برشمرده‌اند:[۷۹] ام‌الحسن (دختر امّ بشیر) ام‌الحسین (دختر امّ بشیر) فاطمه بنت حسن (دختر امّ اسحاق) ام عبدالله فاطمه بنت حسن (همسر سجّاد، امام چهارم شیعیان، و مادر محمّدباقر) فاطمه ام سلمه رقیه جستارهای وابسته اسلام تشیع امام پانویس ↑ پرش به بالا به:۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ Veccia Vaglieri ۱۹۸۶ پرش به بالا↑ سیوطی, جلال الدین. تاریخ الخلفا ص ۸۷۰. پرش به بالا↑ http://rch.ac.ir/article/Details/12149 ↑ پرش به بالا به:۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ ۴٫۵ Madelung, “ḤASAN B. ʿALI B. ABI ṬĀLEB”, 12:‎ 26–27. پرش به بالا↑ http://rch.ac.ir/article/Details/12149 پرش به بالا↑ بخاری, محمد بن اسماعیل. صحیح بخاری صفحهٔ ۲۰. پرش به بالا↑ ترمذی, محمد. سنن ترمذی در جامع، ج ۵ ص ۵۹. پرش به بالا↑ الطبرانی, احمد. معجم الکبیر طبرانی، ج ۳، ص ۱۰ شماره‌های ۲۵۴۴، ۲۵۴۶، ۲۵۴۹. پرش به بالا↑ بغدادی, ابن سعد. ترجمه طبقات الکبری –جلد ۵ ص ۱۵. پرش به بالا↑ بلاذری, احمد. انساب و اشراف بلاذری شماره ۲۲ باب حسن بن علی. پرش به بالا↑ شافعی, هبه الله. تاریخ دمشق ابن عساکر به شماره‌های ۴۰ و ۴۲. پرش به بالا↑ سیوطی, جلال الدین. تاریخ الخلفا ص ۱۸۹. پرش به بالا↑ ابن جوزی, جمال الدین. تذکرة الخواص، ص ۱۹۵. پرش به بالا↑ حنبل, احمد بن. مسند، ج ۲ ص ۵۳۲. پرش به بالا↑ ابن کثیر, اسماعیل. البدایة و النهایة، ج ۸ ص ۳۴. پرش به بالا↑ حاکم نیشابوری, محمد بن عبدالله. مستدرک ج ۳ ص ۱۷۸. پرش به بالا↑ اصفهانی, ابونعیم. حلیة الاولیاء، ج ۲، ص ۳۵. پرش به بالا↑ طیالسی, ابوداوود. مسند شماره ۲۵۰۲. پرش به بالا↑ ابن ماجه, محمد. سنن شماره ۱۴۳. پرش به بالا↑ طبرانی, احمد. معجم الکبیر، ج ۳ص ۲۷. پرش به بالا↑ سیوطی, جلال الدین. جمع الجوامع، ج ۱ص ۱۰. پرش به بالا↑ بن سفیان, یعقوب. المعرفة و التاریخ، ج ۲ ص ۶۴۴. پرش به بالا↑ طبرانی, احمد. معجم الکبیر، ج ۳ ص ۱۹. پرش به بالا↑ اصفهانی, ابونعیم. حلیة الاولیاء، ج ۵ ص ۷۱. پرش به بالا↑ مجید, قرآن. آیه ۶۱ آل عمران. پرش به بالا↑ حنبل, احمد بن. مسند جلد اول صفحهٔ ۱۸۵. پرش به بالا↑ طبری, محمد بن جریر. تاریخ طبری جلد سوم صفحهٔ ۱۹۲. پرش به بالا↑ حاکم نیشابوری, محمد بن عبدالله. مستدرک ص ۱۵۰. پرش به بالا↑ اصفهانی, ابونعیم. دلائل النبوة صفحه ۲۹۷(. پرش به بالا↑ فخر رازی, محمد. تفسیر جلد۸ صفحهٔ ۸۵. پرش به بالا↑ ابن اثیر, علی. جامع الاصول جلد ۹ صفحهٔ ۴۷۰. پرش به بالا↑ ابن جوزی, عبدالرحمن. تذکرة الخواص صفحهٔ ۱۷. پرش به بالا↑ آلوسی, شهاب الدین. روح المعانی جلد سوم صفحهٔ ۱۶۷. پرش به بالا↑ زمخشری, محمد. تفسیر کشاف جلد ۱ صفحهٔ ۱۹۸. پرش به بالا↑ عسقلانی, احمد. الاصابة جلد ۲ صفحهٔ ۵۰۳. پرش به بالا↑ طباطبایی، مکارم شیرازی، طبری, مفسرین. تفاسیر المیزان، نمونه، مجمع البحرین آیه ۳۳ احزاب. پرش به بالا↑ ابن کثیر, اسماعیل. ابن کثیر، ج ۳، ص۷۹۹. پرش به بالا↑ سیوطی, جلال الدین. تاریخ الخلفاء صفحهٔ ۸۰. پرش به بالا↑ بلاذری, احمد. فتوح البلدان ج ۲ ص۴۱۱. پرش به بالا↑ الطبری, محمد بن جریر. تاریخ الطبری - ج ۳ - ص ۳۲۴. پرش به بالا↑ طبری, محمد بن جریر. تاریخ طبری ج ۳ ص ۳۲. پرش به بالا↑ مسعودی, علی بن حسین. مروج الذهب، ج۱، ص۶۹۸. پرش به بالا↑ یعقوبی, احمد. تاریخ یعقوبی جلد ۲ ص ۶۷. پرش به بالا↑ مسعودی, علی بن حسین. مروج‌الذهب/ترجمه، ج۲ص:۶. پرش به بالا↑ ابن اثیر, ابوالحسن. الکامل/ترجمه، ج۱۰، ص:۱۴. پرش به بالا↑ طبری, محمد بن جریر. تاریخ طبری جلد ۴ ص ۵۰۰. پرش به بالا↑ مفید, محمد بن نعمان. کتاب الجمل ص ۲۴۵. پرش به بالا↑ ابن اثیر, ابوالحسن. الکامل ترجمه ج۱۰ ص ۱۱۳. پرش به بالا↑ مسعودی, علی بن حسین. مروج الذهب –ترجمه ج۱ ص۷۴۵. پرش به بالا↑ دینوری, محمد. ترجمه اخبار الطوال ص ۲۲۵. پرش به بالا↑ ابن خلدون, عبدالرحمن. تاریخ /ترجمه متن، ج۱، ص:۶۳۸. پرش به بالا↑ دینوری, احمد بن داوود. اخبارالطوال ص۲۳۶. پرش به بالا↑ دینوری, احمد بن داوود. اخبار الطوال ص ۳۶۴. پرش به بالا↑ رضی, سید. شرح نهج البلاغه، ج ۱۶، ص ۲۲ آورده است. پرش به بالا↑ ابن خلدون, عبدالرحمن. تاریخ ابن خلدون – ترجمه جلد ص ۶۴۰. پرش به بالا↑ دینوری, احمد بن داوود. اخبار الطوال ص۲۶۵. پرش به بالا↑ طبری, محمد بن جریر. تاریخ طبری ترجمه جلد ۷ ص ۲۷۱۳. پرش به بالا↑ یعقوبی, احمد. تاریخ یعقوبی/ترجمه، ج۲، ص:۱۴۲. پرش به بالا↑ طبری, محمد بن جریر. ترجمه تاریخ طبری ج ۷ ص ۲۷۱۴. ↑ پرش به بالا به:۶۰٫۰ ۶۰٫۱ ابن خلدون, عبدالرحمن. تاریخ ابن خلدون ترجمه ج۱ ص ۶۴۱. پرش به بالا↑ ابن کثیر, اسماعیل. الکامل ابن کثیر ترجمه ج۱۰ ص ۲۴۴. پرش به بالا↑ یعقوبی, احمد. تاریخ یعقوبی / ترجمه جلد ۲ ص۱۴۳. پرش به بالا↑ دینوری, احمد بن داوود. اخبار الطوال – ترجمه ص ۲۶۴. پرش به بالا↑ جزری, ابن اثیر. الکامل/ترجمه، ج۱۰، ص:۲۴۷. پرش به بالا↑ یعقوبی, احمد. تاریخ یعقوبی ترجمه جلد ۲ ص۱۴۲. پرش به بالا↑ جزری, ابن اثیر. الکامل/ترجمه، ج۱۰ص:۲۴۶. پرش به بالا↑ بلاذری, احمد بن یحیی. الانساب و الاشراف ج۳ ص۴۱. پرش به بالا↑ طبری, محمد بن جریر. تاریخ الطبری/ترجمه، ج۷ص:۲۷۲۰. پرش به بالا↑ http://rch.ac.ir/article/Details/12149 پرش به بالا↑ http://rch.ac.ir/article/Details/12149 پرش به بالا↑ مسعودی, علی بن حسین. مروج الذهب/ترجمه، ج۲، ص:۲. پرش به بالا↑ جزری, ابن اثیر. الکامل/ترجمه، ج۱۰، ص:۳۴۲. پرش به بالا↑ دینوری, محمد. ابن قطیبه امامت و سیاست/ترجمه، ص:۱۹۷. پرش به بالا↑ بلاذری, احمد بن یحیی. الانساب و الاشراف ج۳ ص۶۰. پرش به بالا↑ بغدادی, ابن سعد. ترجمه طبقات الکبری ج ۵ ص ۶۱. پرش به بالا↑ ابن, شهرآشوب. مناقب آل ابی طالب جلد: ۳ صفحه: ۲۰۴. پرش به بالا↑ ابن, بطوطه. سفرنامه جلد ۱ص ۱۶۴. پرش به بالا↑ زنان و فرزندان امام حسن ـ علیه السلام ـ چه کسانی بودند؟ پرش به بالا↑ فاطمه بنت الحسن(ع) مادر باقرالعلوم(ع) حوزه نت منابع حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام، دانشنامه رشد جعفریان، رسول. تاریخ سیاسی اسلام. ج. دوم، سیره خلفا. قم: دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۸. شابک ‎۹۶۴-۴۰۰-۱۰۷-۹. Veccia Vaglieri, Laura (1986). "Hasan b. Ali". Encyclopaedia of Islam 3 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill. pp. 240. ISBN 90 04 08118 6 (help). Madelung, Wilferd (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. ISBN 0521646960 (help). Madelung, Wilfred. “ḤASAN B. ʿALI B. ABI ṬĀLEB”. In Encyclopædia Iranica. vol. 12, HAREM I – ILLUMINATIONISM. first ed. Bibliotheca Persica Press, 2004. 26–27. ISBN ‎1568590504. Retrieved 5 July ۲۰۱۲. درگاه اسلام پیوند به بیرون مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به حسن مجتبی در  ویکی‌گفتاورد موجود است. حسن‌بن علی، دانشنامهٔ جهان اسلام امام حسن، در پایگاه حوزه «امام حسن مجتبی»، پورتال حق‌الحقیق Hasan (grandson of Muhammad) -- Britannica Online Encyclopedia